قدس آنلاین: عطرافشانی در حرم منور و اماکن رضوی را «تعطیر حرم مطهر» می‌گویند. این مراسم با استفاده از عطر، گلاب، مشک، عنبر، عود، اسپند و کندر، از دیرباز در آستان ملکوتی امام هشتم(ع) انجام می‌شده است و اسناد تاریخی موجود در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی، آن را تأیید می‌کند.

تنظیف و تعطیر حرم مطهر رضوی نیز به گونه‌ای مورد توجه واقفان آستان قدس رضوی قرار گرفته است که حتی ذره‌ای غبار و یا گل و لای را بر دامن زائران حضرت رضا(ع) مورد اشاره قرار داده‌اند. سالانه بیش از ۱۰۰ تن گلاب، بیش از ۵/۲ تن اسانس و بیش از ۳هزار و ۶۵۰ کیلوگرم کندر، اسپند، عود، گلپر و زغال صرف عودسوزی و خوشبو کردن فضای صحن‌های حرم مطهر می‌شود. تنظیف و تعطیر حرم مطهر، چهارمین سرفصل از ۲۵ سرفصل موقوفاتی آستان قدس رضوی است که عواید حاصل از این رقبات وقفی طبق نیات واقفان برای تنظیف صحن‌های حرم مطهر در فصول مختلف سال، فتیله‌های عنبرسوز، جاروب‌های حرم مطهر و مصرف گلاب در روزهای خاص تعیین شده است.

اسنادی ممهور به وقف عطر

زهرا فاطمی مقدم، مسئول بخش نمایه‌سازی اسناد آستان قدس رضوی می‌گوید: «در طومار واقفان آستان قدس رضوی نام ۱۲ واقف با ۲۲ رقبه وقفی به چشم می‌خورد که تنظیف و تعطیر حرم مطهر امام رضا(ع) را از ضروری‌ترین نیازهای مجموعه حرم مطهر عنوان کرده‌اند». انواع مزارع، قنات، باغ، زمین، کاروانسرا، حقابه، منزل و مغازه در شهرهای مختلف، برخی از رقبات وقفی خاص تنظیف و تعطیر حرم مطهر است. وی در این خصوص به موارد مصارف تعیین شده توسط یکی از واقفان اشاره دارد که تنظیف حرم مطهر باید به قسمی صورت گیرد که در سه فصل بهار، تابستان و پاییز از غبار و در زمستان از برف و گل هیچ اثری در حرم نباشد و هر زائر و مجاور که بخواهد در هر مکانی بنشیند، بخوابد و یا غذا صرف کند، دامنش آلوده به ذره‌ای غبار یا گل و لای نشود. وی به سندی دیگر اشاره دارد که واقف تأکید می‌کند: بخشی از منافع موقوفه را صرف خوشبویی و تعطیر روضه رضویه که پیوسته مهبط ملائک مقربین و مطاف ارواح مقدسه انبیا والمرسلین و زائران عالی مقدار است، مقرر دارند. این اسناد که تمامی آن مربوط به دوره قاجار است، شامل صورت هزینه‌هایی است که برای خرید گیاهان معطری مانند عود هندی، کندر، چوب ارسی، سعد کوفی، صندل سفید، علف هندی و... نوشته شده است تا از آن‌ها برای خوشبو کردن حرم مطهر استفاده شود. فاطمی مقدم به برخی از صورت هزینه‌های وقف برای تهیه عطر اشاره داشته و می گوید: «در این خصوص به ‌طور نمونه می‌توان از عناوین صورت هزینه‌های صورت گرفته برای خرید گیاهان معطر به منظور سوخت خوشبو کردن حرم مطهر امام رضا(ع) در سال ۱۳۱۷ هجری قمری و خرید گیاهان معطر برای حرم رضوی مانند صندل، عود هندی، کندر و چوب ارسی در سال ۱۲۸۸ هجری قمری نام برد». عطردان، عطرپاش، گلاب‌دان، گلاب‌پاش، بخوردان، بخورسوز، عنبردان، عنبرسوز، عوددان و عودسوز، برخی از وسایلی است که برای این کار استفاده شده است. البته در ابتدا از گلاب و عود برای عطرافشانی حرم مطهر استفاده می‌شد، اما با گسترش فضاهای سرپوشیده حرم، برای پرهیز از دود حاصل از سوخت عود و عنبر، عنبرسوزی در رواق‌های حرم مطهر ممنوع و تنها به فضای صحن‌ها محدود شد.

توجه واقف به تنظیف حرم مطهر

تطهیر حرم مطهر رضوی(کُر بستن) با توجه به ضرورت پاک نگه داشتن این آستان ملکوتی از دیرباز اهمیت خاصی داشته است. چنانچه مجموعه‌ای سند مرتبط با تطهیر حرم از دوره قاجار در آرشیو اسناد مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. اسنادی که در آن از تطهیر حرم با عنوان کر بستن یا کربندی یاد شده است و با نظافت روزمره حرم تفاوت دارد. فاطمی مقدم در این باره ابراز می‌کند: «خرید ظرف‌های مخصوص و پرداخت انعام برای انجام این کار، مهم‌ترین موضوعاتی است که در این اسناد به ‌چشم می‌خورد. از جمله این اسناد تاریخی می‌توان به عناوین پرداخت انعام به سقاباشی برای کُر بستن حرم امام رضا(ع) در سال ۱۳۲۵ هجری قمری و خرید پارچه برای کُر گرفتن(تطهیر) حرم رضوی در سال ۱۲۹۶ هجری قمری اشاره کرد». در قدیم از ابزارهای متفاوتی برای این کار استفاده می‌کردند. در گذشته حصیر، گلیم یا پلاس کف حرم را در صورت نیاز به تطهیر، در حوض صحن عتیق می‌شستند و زمین را با آب قلیل سه مرتبه کُر می‌گرفتند. برای تطهیر داخل روضه منوره و رواق‌ها نیز ظرف مربع شکلی را که حداقل به اندازه یک کُر آب داشت، روی گاری خاصی قرار می‌دادند و سپس در جایی که نیاز به کُرگیری داشت به یکباره می‌ریختند تا تطهیر شود. عمل تطهیر، امروزه با استفاده از ابزار و وسایل جدید و دستگاه‌های مخصوص صورت می‌پذیرد در حالی که در قدیم از «ملّه نوعی پارچه شبیه به کرباس» برای جمع‌آوری آب و سطل برای انتقال آب جمع‌آوری شده، استفاده می‌کردند. این کار در دوره قاجار به عهده سقاباشی بوده است، اما به گفته دایره‌المعارف آستان قدس رضوی؛ تطهیر و نظافت روضه منوره و رواق‌ها بر عهده خادمان و فراشان و در صحن‌ها، بست‌ها و مسجد گوهرشاد از وظایف دربانان است. همچنین مراسم کُر بستن با نام خدا و صلوات خاصه حضرت رضا(ع) شروع می‌شود و با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد به پایان می‌رسد.

انتهای پیام/